Seksualiteit, cultuur en religie zijn nauw met elkaar verbonden. In hoeverre kleuren zij jouw vrouw zijn? Hoe verhoud jij je hiertoe als vrouw en wat is de invloed van een bi-culturele achtergrond? In deze column gaat arts-seksuoloog Ylanga van der Geld in op deze vragen, en dan speciaal ten aanzien van menstruatie.
Op 8 maart was ik te gast in de podcast ‘De Vagina Dialogen’ van Bureau Vrouwenzaken. Oeh!!! Wat vond ik het spannend, want ik zat er als mezelf en niet als seksuoloog. Om het te hebben over mijn vrouw-zijn en seksualiteit, als vrouw met een bi-culturele achtergrond.
Cultural Sisterhood
In voorbereiding op de podcast ben ik op onderzoek uitgegaan om meer te weten te komen over de achtergronden van de rituelen en gebruiken uit de Surinaams-Creoolse cultuur, waarmee ik ben opgegroeid. In eerste instantie heb ik natuurlijk nagedacht over mijn eigen ervaringen. Maar al gauw bedacht ik dat een onderzoek op basis van één persoon te weinig zegt, dus dat het beter zou zijn om verhalen te verzamelen van meerdere vrouwen.
Na een oproep op ‘Black Ladies Talk’, een besloten Facebookpagina voor black ladies, kreeg ik een aantal positieve reacties van vrouwen die hun verhaal met mij wilden delen. Daarop volgden ontroerend mooie telefoongesprekken. Verbondenheid door wederzijdse (h)erkenning van gedeelde gebruiken en gewoonten, waarvan we de precieze oorsprong niet altijd konden achterhalen. Iets in mij werd wakker door deze gesprekken. Iets dat het midden hield tussen bewustwording en verwondering.
De volgorde der dingen
Een van de dingen waarover we spraken, was de overgang van meisje naar vrouw, die in de Surinaams-Creoolse cultuur symbolisch wordt gemarkeerd. De nieuwe vrouw wordt ingewijd met woorden (‘Ik geef jou kracht, woorden nemen vormen aan’), het eten van een gekookt ei en het drinken van rode ‘Fernandes’. Als de financiële situatie het toelaat, krijgt zij ook een sieraad van haar ouders.
Mijn eigen eerste menstruatie is een verhaal apart. Toen ik in de gaten kreeg dat mijn twee oudere nichtjes ongesteld waren geworden (eerst de één en toen, een of 2 jaar later, de ander), voelde ik al spreekwoordelijke nattigheid. Het leek me in de lijn der verwachting dat ik de volgende zou zijn. Ik besloot tegenmaatregelen te treffen.
Elke ochtend, voordat ik mijn onderbroek uitdeed, zei ik: ’Lieve God, laat me alsjeblieft niet ongesteld zijn’. Het was een prima bezweringsritueel, maar het luisterde nogal nauw, wat betreft de volgorde der dingen. Ik weet het nog goed. Het was een zonnige dag en in mijn hoofd was ik al aan het buiten spelen, en daar ging het mis. Achteloos deed ik mijn onderbroek uit, voordat ik ‘the magic words’ had uitgesproken. En prompt was mijn eerste menstruatie daar en was ik voorgoed verloren. Ondanks mijn poging om het ritueel met terugwerkende kracht in de goede volgorde uit te voeren.
Toen ik mijn bevinding deelde met de wereld buiten de badkamer, werd ik, zoals het hoort, ingewijd in het vrouw zijn, met het ritueel zoals hierboven beschreven. Van de woorden waarmee ik ben toegesproken, herinner ik me vooral de liefdevolle intentie en het in mij gestelde vertrouwen als vrouw. Het voelde als een brasa met woorden (brasa is het Surinaamse woord voor ‘omhelzing’). De boodschap ‘ik geef je kracht, woorden nemen vormen aan’ staat voor de wens en de overtuiging dat wat je uitspreekt ook waarheid wordt.
Een bijzondere en dierbare herinnering.
Een doekje voor het bloeden
Ondanks dat de eerste menstruatie dus een gedenkwaardige en blije gebeurtenis is, wordt het cyclische karakter ervan gedurende een vrouwenleven niet als zodanig gevierd. Sterker nog, er komen beperkingen bij kijken, in het bijzonder als het om eten gaat. Zo mag je geen eten bereiden of opscheppen (‘je mag niet in de pan’). Het waarom hiervan is niet eenduidig.
Toen ik hierover sprak met een collega met een niet bi-culturele Nederlandse achtergrond, bleek dat zij vergelijkbare verhalen kende van haar moeder. Zij mocht vroeger ook geen fruit en groenten inleggen tijdens haar menstruatie. Het ingelegde zuurgoed zou snel bederven als er een menstruerende vrouw ‘hand in had gehad’. Vrouwen gebruikten vroeger geen maandverband, maar een (minder hygiënisch) gordeltje met katoenen doeken. En ook met de handhygiëne, een stuk zeep, was het anders gesteld dan tegenwoordig. Maar werd het bederven van het zuurgoed toegeschreven aan (en begrepen als) een gebrek aan hygiëne of lag het aan het mysterieuze fenomeen ‘de onreine vrouw’?
De gordel voorbij
Het niet ‘in de pan mogen’ wordt in de Surinaams-Creoolse cultuur ook gekoppeld aan de Winti-religie. De Winti-religie is een combinatie van de religies die met de tot slaaf gemaakte West-Afrikaanse voorouders werden meegenomen. Ook zijn invloeden merkbaar van de christelijke religies van de slavenhouders. Sommige mensen zeggen letterlijk zweertjes in hun mond te krijgen als ze toch eten uit een pan waar een ‘onreine’ vrouw ‘hand in heeft gehad’, of er wordt gezegd dat hun ziel er niet tegen kan.
Ook bij het Winti reinigingsritueel – dat wordt omschreven als een ‘wassi’ –, zijn vrouwen, volgens de overlevering, tijdens hun menstruatie niet aanwezig. Van oudsher gebeurt een ‘wassi’ buiten in de natuur. Tijdens mijn speurtocht naar antwoorden, vernam ik uit eerste hand dat de regel is dat er geen bloed op de grond mag komen, omdat het ritueel hierdoor verstoord kan raken. In de tijd van de gordeltjes en katoenen doeken en de tijd daarvoor (ik vermoed zonder gordeltjes), was waakzaamheid dus geboden.
Maar inmiddels zijn we de gordel voorbij. Maandverband, tampons en menstruatiecups zijn in verschillende maten en merken, gevleugeld en ongevleugeld verkrijgbaar. Mij intrigeert het dus dat, alle (on)gevleugelde voorzieningen ten spijt, nog steeds wordt overgeleverd dat vrouwen die menstrueren niet mogen niet deelnemen aan de ‘wassi’. Val ik hier over ‘niet zo letterlijk bedoelde’ woorden of is dit een fenomenaal staaltje schermen met ‘de onreine vrouw’? En is er in dat laatste geval geen sprake van een groot misverstand?
Menstruatie is magisch
Dat aan bloed een magische betekenis wordt toegeschreven is niet nieuw. In de katholieke kerk gaat een goede fles wijn (of een slechte, nobody knows) in een kelk door voor het bloed van Jezus. En het wordt gedronken. Hoe anders is het sentiment rond het bloed van een vrouw. Waar is de afslag genomen om het bloed van de vrouw niet te betitelen als magisch en krachtig, wat ‘leven voortbrengen’ in essentie toch wel is? Hoezo de keuze voor ‘onrein’, waarover in een Bijbeltekst uitgebreid wordt gerapporteerd in relatie tot seksualiteit en voortplanting? Waarom zou je vrouwen stelselmatig willen associëren met het voorvoegsel ‘on’, dat doorgaans niet veel goeds voorspelt? Onrein, onaangenaam, on(der)geschikt en jawel, ongesteld.
Laten we vanuit alle gelederen in de samenleving respect tonen voor het wonderbaarlijke lichaam van de vrouw en het magische vermogen leven voort te brengen. Laten we vrouwen tijdens hun menstruatie op handen dragen en ontslaan van triviale zaken als koken en eten opscheppen. Hen ongehinderd juist dat te laten doen waar ze ten diepste naar verlangen, no questions asked. Zodat ze kunnen ervaren hoe groots ze werkelijk zijn. Je begrijpt het al, ik pleit ervoor om het woord ongesteld niet meer te gebruiken. Laten we in plaats daarvan kiezen voor het woord ‘magisch’. Oftewel, ‘ik ben magisch’. Want dat dekt enigszins de lading. En zoals een vrouw al hoort bij de eerste keer dat zij bloedt: ‘woorden nemen vormen aan’.
Eerder schreven we op Bedmanieren.nl al over taboes rondom menstruatie en free bleeding.
