Ze nemen wel eens deel aan de groepen die ik begeleid of ze volgen de online training ‘Grip op porno’. Jonge mannen die vastlopen in hun leven omdat ze te veel bezig zijn met seks en/of porno. Ze voelen zich leeg, weten niet goed wat ze willen met hun leven en voelen zich over het algemeen niet veel waard. Vaak zijn het gevoelige, intelligente, hoogopgeleide twintigers met maar één vraag: hoe vind ik mijn plek in deze wereld?
Zoektocht naar waarheid
Ze zijn in het nieuws: jonge mannen die zich verloren voelen. Ze wenden zich tot manfluencers als Andrew Tate en zijn intellectuele equivalent Jordan Peterson om hen de weg te wijzen in het leven. Deze jonge mannen voelen zich bedreigd door de maatschappelijke en economische opkomst van vrouwen. De mannen verenigen zich in de manosphere: online communities waarin het klassieke man-zijn wordt verheerlijkt en feminisme juist verafschuwd.
Het is niet zo dat deze jongemannen hiernaartoe komen omdat ze vrouwen haten. Het is veel eerder dat ze geen idee hebben hoe ze zich moeten verhouden tot een onzekere wereld (en hoe ze intieme relaties kunnen hebben met de andere sekse). De jongens zoeken vooral contact, een groep met vergelijkbare anderen waarin ze op kunnen gaan en van wie ze kunnen leren wat belangrijk is in het leven. Ze zijn op zoek naar houvast en controle, naar richtlijnen, naar waarheid.
Andrew Tate en personal branding
Ondanks wat hij de buitenwereld wil doen laten geloven voldoet de inmiddels beruchte Andrew Tate ook aan bovenstaande omschrijving. Ook hij voelde zich miskend, niet gezien en vond dat hij recht had op een Goed Leven. Deelnames aan een paar Britse realityshows en een kickbokscarrière leverden maar weinig op, totdat hij de webcamsex-business ontdekte als manier om snel geld te verdienen.
Maar dat niet alleen, waar Tate vooral goed in bleek te zijn was personal branding. Social media stelden hem in staat om een verhaal over zichzelf te vertellen dat met name jonge mannen aansprak: Tate vormde zichzelf en zijn levenswandel om tot een karakter dat is gebaseerd op wat hij denkt dat masculien is. En dat is niet zozeer zijn misogyne boodschap dat vrouwen moeten gehoorzamen aan mannen, maar vooral zijn boodschap van verantwoordelijkheid: in een onzekere wereld bepaalt een man zijn eigen lot door letterlijk en figuurlijk op te staan, door de regie te pakken en macht naar zich toe te trekken.
Sigma Male
Inmiddels is er een naam voor de masculiniteit die Tate propageert: de Sigma Male. Een mannelijk archetype met als meest in het oog springende kenmerk dat het niets van iemand nodig heeft. In Tate’s woorden: een man die zichzelf buiten The Matrix plaatst. Waarmee hij wil zeggen: buiten het systeem waarin mannen volgzaam hun werk doen van 9 tot 5, monogame relaties hebben en verder niet nadenken over wat het leven hen verder te bieden heeft.
Een populaire term voor de Sigma Male is die van een lone wolf: hij volgt zijn eigen pad in plaats van de massa, vertrouwt op zichzelf, weet wat hij wil en maakt zich niet druk over wat anderen van hem denken. In feite plaatst hij zichzelf buiten de maatschappij, en daarmee ook buiten de traditionele sociale orde.
Het is precies dat wat jonge mannen zo aanspreekt: in een wereld waarin alles wat niet-mannelijk is aan terrein wint, vertelt Tate hen dat ze niet alleen moeten vasthouden aan de huidige status quo van mannelijke superioriteit, maar dat ze ook het vanzelfsprekende recht op die superioriteit hebben – puur en alleen om het feit dat ze man zijn.
Die boodschap verklaart voor een groot deel de populariteit van Andrew Tate onder jonge mannen. Hij spreekt een groep aan die steeds minder het gevoel heeft ergens bij te horen. Waar vrouwen en lhbtiq+ personen zich verenigd kunnen voelen omdat duidelijk is waar ze naar streven (gelijkwaardige menselijkheid), voelt de in de 21e eeuw opgroeiende man zich juist geïsoleerd. Want wat valt er voor hem nog te streven? Het is juist de witte, heteroseksuele man die niet meer heeft te winnen, maar van alles te verliezen. Met behulp van social media is Tate het gezicht geworden van een groep mannen die zich in het nauw gedreven voelt en zich daarom een nieuwe identiteit aanmeet. Op zich niet zo verwonderlijk, maar is de Sigma Male wel een passend antwoord op de vraag waar het met de mannen van nu heen moet?
Nature vs nurture
Wat Andrew Tate zijn volgers voorhoudt is vooral een terugkeer naar de traditionele genderrollen. Zijn belangrijkste argument is van biologische aard: omdat een man fysiek sterker is dan een vrouw moet hij middelen vergaren om voor vrouwen te zorgen. In ruil voor die zorg moet de vrouw gehoorzaam zijn aan de man en hun gezamenlijke kinderen grootbrengen. Een vrouw die daar geen gehoor aan geeft, geeft haar man daarmee het recht om haar op haar plek te zetten; ze weigert zich immers te conformeren aan de rol die ze dient te vervullen.
Een echte man bepaalt dus, een vrouw volgt. Een verdeling die, toevallig of niet, mannen die zich achtergesteld voelen nogal goed uitkomt. Maar het lastige aan de discussie over mannelijkheid is dat natuurlijk niets alleen maar nature is. Net zomin als dat het alleen maar nurture is, dus dat wat we onder mannelijkheid en vrouwelijkheid verstaan alleen maar iets zegt over de tijd waarin we leven en de waarden waar een maatschappij voor staat.
Mannen vs vrouwen
Zeker in het huidige tijdperk waarin extreme meningen (zoals die van Tate) online meer aandacht genereren dan genuanceerde perspectieven, worden verschillen uitvergroot en overeenkomsten gebagatelliseerd. Dit geldt ook voor de discussies over mannen en vrouwen: waar die twee groepen meestal tegenover elkaar worden gezet, lijken ze juist veel meer op elkaar dan dat ze van elkaar verschillen.
Dit geldt ook voor seksualiteit, waar ik al eerder een column over schreef en de laatste wetenschappelijke inzichten laten zien dat er op dit vlak meer overeenkomsten dan verschillen zijn tussen de beide seksen. Mannen hebben bijvoorbeeld net zomin als vrouwen spontaan zin in seks, er is geen libido dat van tijd tot tijd gestild moet worden.
Dit alles maakt het gebruik van biologische argumenten om mannelijkheid te typeren niet alleen kort door de bocht, maar ook onwaar. In zijn essay over wat het betekent om man te zijn in de 21e eeuw schrijft Peter Giesen daarom geheel terecht: “Een terugkeer naar traditionele rollen voor mannen en vrouwen is onrechtvaardig, omdat vrouwen worden afgeremd in hun ambities op basis van hun sekse. Zo’n terugkeer is een aanval op […] de vrijheid van vrouwen: uiteindelijk zijn antifeministische ideeën […] weinig meer dan puberale fantasieën over een herstel van mannelijke dominantie over de vrouw.”
Vrijheid is een illusie
Met de term ‘vrijheid’ stuiten we na ‘biologie’ op een tweede probleem van mannelijkheid zoals dat door de Sigma Male omarmd wordt. De lone wolf trekt zich namelijk niets aan van anderen en doet wat hij zelf wil. Dat klinkt aanlokkelijk, het heft in eigen hand nemen en zo goed mogelijk voor jezelf zorgen. Of in de woorden van Andrew Tate: “I’m not a fucking rapist, but I like the idea of just being able to do what I want. I like being free.”
Als je dit kenmerk van de Sigma Male positief uitlegt heb je het inderdaad over vrijheid. Je bent zelf verantwoordelijk voor je succes en ook je falen is je eigen schuld. Als je verantwoordelijkheid neemt voor je leven, creëer je je leven. Op zich niets mis mee, en natuurlijk spreekt dat zoekende jonge mannen aan.
Maar het is ook te makkelijk. Want om werkelijk vrij te zijn heb je grenzen nodig. In een samenleving kun je niet zomaar alles doen wat je wilt. Je bent onderdeel van een groter geheel, wat betekent dat je rekening moet houden met je omgeving. Dan is het makkelijk om jezelf buiten die samenleving te plaatsen door die consequent The Matrix te noemen. Maar in dat streven naar onafhankelijkheid plaats je jezelf ook buiten de wereld. Met niemand iets te maken hebben klinkt op het eerste oog aantrekkelijk en misschien wel bohémien, maar het leidt onherroepelijk tot eenzaamheid. Terwijl het hele idee van de Sigma Male juist ontstond uit die ervaring van eenzaamheid, uit de wens om ergens bij te willen horen.
De oorspronkelijke positie
Als de Sigma Male geen passend antwoord geeft op de vraag welke plek je als jonge man hebt in deze wereld, waar moeten we het dan zoeken? Wat moeten we jonge mannen voorhouden die zich niet gezien en gehoord voelen?
Om in ieder geval een richting te geven moet ik denken aan de Amerikaanse politieke filosoof John Rawls. In 1972 kwam hij met het idee van ‘de oorspronkelijke positie’. In dit gedachte-experiment neem je vóór je geboorte deel aan een groepsdiscussie over in wat voor samenleving je geboren wilt worden. Iedereen is dan nog onwetend over je unieke kenmerken: geslacht, huidskleur, seksuele voorkeur, talenten, etc. Over het land waar je geboren wordt en of je in een rijke of arme familie terechtkomt.
De enige relevante vraag is dan nog: welke regels maken een samenleving rechtvaardig? In de fictieve groepsdiscussie van Rawls wil niemand natuurlijk een regel verzinnen die nadelig voor hem of haar zal uitpakken bij geboorte.
Zero-sum game
In de realiteit op aarde redeneert iedereen vanuit zijn eigen positie, mensen kunnen niet anders. Dat geldt natuurlijk ook voor Andrew Tate. Hij ziet mannelijkheid en vrouwelijkheid door de bril van een zero-sum game: de winst van de ene groep houdt per definitie het verlies van de andere groep in. Dus meer maatschappelijke mogelijkheden voor vrouwen betekent dat er minder overblijft voor mannen.
Wat zijn standpunt bemoeilijkt is dat inmiddels al lang bekend is dat het omgekeerde het geval is. Gendergelijkheid leidt tot economische groei, betere gezondheid en meer mogelijkheden voor de gehele populatie.
Een discussie over mannelijkheid is dus vooral een discussie over menselijkheid. Die gaat over de vraag: in wat voor wereld wil ik leven? En ook: hoe wil ik samenleven met de mensen om mij heen?
Mannelijkheid is een opdracht
De voornaamste reden voor het gebrek aan mannelijkheid dat jonge mannen ervaren is de voortdurende twijfel aan zichzelf. Ze zijn man, maar wat doet dat er nog toe in de 21e eeuw? Wie neemt hen nog serieus? Wie verplaatst zich nog in hun positie?
Kennelijk is het feit dat ze man zijn nauw verweven met hun bestaansrecht, met hun eigenwaarde. Maar als het niet meer zoveel uitmaakt dat je man bent, wie ben je dan nog? Doe je er dan nog wel toe?
Het is niet verwonderlijk dat jonge mannen op zoek gaan naar hun mannelijkheid, naar dat wat hun onderscheidt van degenen die niet-man zijn. Maar in plaats van de Sigma Male van Tate zou het hen beter helpen om het gedachte-experiment van Rawls als uitgangspunt te nemen.
Als je nadenkt over wat het betekent om als man geboren te worden, denk je niet vanuit ‘ik’, maar vanuit ‘wij’. Mannelijkheid is dan niet meer de tegenhanger van vrouwelijkheid, maar een opdracht om uit te vinden wat jouw toegevoegde waarde als man is voor de wereld waarin je geboren wordt. Als je slaagt in die opdracht en je doet moeite om jouw bijdrage te leveren aan het grotere geheel, mag je jezelf mannelijk noemen.
Beeld: Rawpixel.com.
