Pijn bij het vrijen kan heel wat roet in het eten gooien als het gaat om het hebben van plezierige seks. Hoe ontstaat die pijn eigenlijk? En is er iets wat je eraan kan doen?
Au, pijn bij het vrijen
Zowel vrouwen als mannen kunnen pijn hebben bij het vrijen. Die pijn kan voor, tijdens of na de geslachtsgemeenschap plaatsvinden. Pijn tijdens de seks wordt ook wel dyspareunie genoemd. Het gaat dus om genitale pijn die is gerelateerd aan gemeenschap. Vrouwen hebben hier vaker last van dan mannen.
Pijn in de DSM-5
In de nieuwste editie van het diagnostisch handboek van psychiaters en psychologen (The Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-5 (DSM-5)) is voor vrouwen de diagnose van pijn bij het vrijen gecombineerd met het onvermogen om vaginale penetratie te hebben. Dit heet een genito-pelviene pijn/penetratie stoornis. In de vorige editie waren de diagnoses pijn (dyspareunie) en het onvermogen tot penetratie (vaginisme) nog apart te vinden. Omdat in de praktijk echter bleek dat deze problemen vaak hand in hand gaan en daardoor moeilijk van elkaar zijn te onderscheiden, zijn ze nu samengevoegd tot één diagnose. De diagnose pijn bij het vrijen komt voor mannen overigens in de DSM-5 helemaal niet meer voor. Er zou onvoldoende wetenschappelijk bewijs zijn om deze stoornis binnen de DSM-5 te rechtvaardigen (Van Lankveld, 2013). Dat neemt niet weg dat mannen hier wel last van kunnen hebben.
Pijn bij de vrouw
Vrouwen kunnen pijn hebben in de vagina en rondom de ingang van de vagina, aan de vulva, schaamlippen of clitoris. Veelvoorkomend is pijn bij vaginale penetratie. Die pijn is vaak ‘branderig’ van aard. Het inbrengen van een penis of vibrator/dildo doet dan pijn, maar ook het inbrengen van een vinger of tampon kan al pijnlijk zijn. Dit wordt oppervlakkige pijn genoemd. Bij diepe pijn is er sprake van pijn dieper in de vagina, bij de baarmoedermond. Deze pijn kan wat meer stekend of juist dof zijn qua gevoel.
Pijn bij de man
Hoewel pijn bij het vrijen minder vaak voorkomt bij mannen, kunnen zij er zeker ook last van hebben. Bij mannen is de pijn meestal meer lichamelijk van aard en kan het bijvoorbeeld het gevolg zijn van:
- ontstekingen aan de penis door seksueel overdraagbare aandoeningen
- candida balanitis; een schimmelinfectie van de eikelhuid
- irritatie of overgevoeligheid van de eikel
- een te nauwe voorhuid of een te kort toompje
- kromstand van de penis (de ziekte van Peyronie)
- een te gespannen bekkenbodem. Dit kan leiden tot pijnlijke zaadlozingen of pijn aan de balzak of de eikel
Ondanks de bestaande lichamelijke oorzaken van pijn tijdens seks, kunnen er natuurlijk ook psychologische componenten meespelen voor mannen, zoals angst of onzekerheid over de eigen prestaties in bed en/of negatieve gedachtes. Dit kan voor spanning zorgen. Over de fysieke seksuele klachten bij de man schreven we al eens eerder op Bedmanieren. Ben je meer geïnteresseerd in de psychologische kant? Lees dan ons andere artikel waarin onder andere informatie over het voortijdig orgasme bij de man en tips worden besproken.
Oorzaken van pijn bij de vrouw
Pijn tijdens het vrijen bij vrouwen kan ook zowel lichamelijke als psychologische oorzaken hebben. Lichamelijke oorzaken voor de pijn zijn bijvoorbeeld (bron: Rutgers):
- ontstekingen of infecties aan de schaamlippen
- ontstekingen in de vagina of aan de baarmoedermond
- een seksueel overdraagbare aandoening
- te strakke hechting of littekenweefsel na de bevalling
- kloofjes en scheurtjes in de vagina of rond de ingang van de vagina
- een naar achteren gebogen en gekantelde vagina
- een verzakking van de baarmoeder
Bij vrouwen spelen daarnaast psychologische oorzaken vaker een rol dan bij mannen. Een veelvoorkomende oorzaak van pijn bij het vrijen is dat de vrouw nog niet genoeg (psychologisch) opgewonden is. Daardoor wordt de vagina en het gebied rondom de ingang van de vagina niet vochtig genoeg, waardoor wrijving optreedt tussen bijvoorbeeld de penis en de huid van de vagina en vulva. Dit kan pijn tot gevolg hebben. Over de mogelijke oorzaken van een droge vagina (tijdens zowel seksuele als niet-seksuele activiteit) schreven we al eerder op Bedmanieren.
De pijncirkel
Als je als vrouw een of meerdere keren oppervlakkige pijn hebt ervaren tijdens de seks (of dit nu een psychologische of lichamelijke oorzaak had), kan je in een vicieuze cirkel terecht komen waardoor de pijn alleen maar erger wordt. Deze zogenaamde ‘pijncirkel’ ziet er zo uit:
Gebaseerd op pijncirkel Polikliniek Psychosomatische Gynaecologie en Seksuologie, LUMC
De pijncirkel laat zien welke reacties er kunnen optreden wanneer een vrouw pijn ervaart of heeft ervaren tijdens de gemeenschap. Bij een volgende keer vrijen kan al voorafgaand aan penetratie de gedachte opkomen dat die penetratie mogelijk, net als de vorige keer, pijn zal gaan doen. Als gevolg van deze gedachte kan een vrouw angstig worden. Die angst zorgt ervoor dat een vrouw gespannen raakt, wat kan leiden tot gespannen spieren in het lichaam, inclusief de spieren in de bekkenbodem. Daardoor zal de opening van de vagina nauwer worden. Een ander gevolg van de angstige gevoelens is dat een vrouw minder seksueel opgewonden raakt. Daardoor zal haar vagina minder vochtig worden. In combinatie met de gespannen bekkenbodem zal er hierdoor meer wrijving optreden tussen penis/dildo/etc. en de huid van de vagina of vagina opening. Deze wrijving kan leiden tot pijn. Ook kan de huid van de vagina en/of vulva geïrriteerd of zelfs beschadigd raken, wat ook weer tot meer pijn leidt. Zo is de cirkel rond, want het wederom ervaren van (meer) pijn zal ertoe leiden dat een vrouw de volgende keer dat zij gemeenschap heeft weer angstig is (of nog angstiger dan eerder) voor de pijn die mogelijk zal volgen, waardoor zij (onbewust) haar bekkenbodemspieren aanspant, zij minder opgewonden raakt… Et cetera.
Wat kan ik doen tegen pijn bij het vrijen?
Als je je als vrouw in deze pijncirkel herkent, kan de hulp van een seksuoloog goed van pas komen. In de behandeling wordt onder meer in kaart gebracht om wat voor pijn het gaat en in welke situaties de pijn zich voordoet. Onderdeel van de behandeling kan onder andere een pijnverbod zijn. Dit houdt in dat er een poosje helemaal geen seksuele handelingen die pijn doen mogen plaatsvinden. Zo kan de vaginale/vulvaire huid herstellen en kan er seks plaatsvinden zonder de angst voor pijn, waardoor het plezier en de ontspanning weer meer op de voorgrond kunnen staan. Ook het leren ontspannen van de bekkenbodemspieren is vaak onderdeel van de behandeling. Vervolgens kan je leren om stapsgewijs bijvoorbeeld eigen vingers of vingers van de partner pijnloos in de vagina te leren brengen. Uiteindelijk werk je toe naar pijnloze gemeenschap.
Als je zelf al iets wil doen tegen de pijn, lees dan alvast ons artikel over vaginale droogheid. Daarin staan een aantal tips die ook bij pijn tijdens het vrijen van pas kunnen komen. Zou je meer hulp kunnen gebruiken om te werken aan de pijn bij het vrijen? Maak dan een afspraak bij je huisarts. Die kan je verwijzen naar een seksuoloog. Op de website van de Nederlandse Vereniging van Seksuologie kan je een seksuoloog bij jou in de buurt vinden.
