Mensen vertonen seksueel gedrag op allerlei manieren. We hangen onze voorkeuren niet aan de grote klok. Ook jij bent vast weleens onzeker over of je wel ‘normaal’ bent. Wat is normale seks en wat is abnormaal? En wanneer moet je hulp zoeken?
Eind negentiende eeuw begon men zich te interesseren in het seksueel gedrag van de mens als onderwerp voor wetenschappelijk onderzoek. Dit leidde tot een systematische indeling van seksuologische aandoeningen in het zogenaamde Diagnostisch Statistical manual of Mental Disorders (DSM). Vanaf de jaren ’50 is er veel veranderd. Een classificatiesysteem voor seksuele stoornissen roept soms veel discussie op. Zo werd homoseksualiteit bijvoorbeeld nog tot 1973 beschouwd als seksuele stoornis. Het uiteindelijk schrappen van homoseksualiteit uit diagnostische handleidingen deed afvragen: wanneer beschouwen we de gezonde variatie in seksueel gedrag als abnormaal en moeten we het zien als een stoornis? En wat vinden we dan normale seks?
Een beetje vreemd, maar wel lekker
Seksuele interesses worden bepaald door biologische neigingen en opgedane ervaringen. Al eerder schreven we over parafiliën. Fetisjisme valt onder deze hoofdcategorie parafilie. Een fetisj ontstaat wanneer biologische neigingen voor een ander vertrekpunt zorgen dan anderen of wanneer toevallige associaties ongebruikelijke prikkels vastleggen. Bepaalde objecten en materialen worden eerder in seksuele fantasieën opgenomen dan anderen, omdat ze eigenschappen hebben die van nature aanlokkelijk zijn. Neem de specifieke fascinatie voor kousen bijvoorbeeld. Deze is deels te verklaren uit het feit dat zijde en nylon de toch al aangename gladheid van de huid vergroten en een fijn gevoel kunnen geven. Dat stimulerende effect heeft een fluitketel bijvoorbeeld niet. Die zal daarom in seksuele fantasieën minder vaak voorkomen.
Wel heeft onderzoek in de jaren ’60 al aangetoond dat seksuele voorkeuren aan te leren zijn en dat een fetisj in een laboratorium kan worden gemaakt. Onderzoekers zorgden ervoor dat hun mannelijke proefpersonen vlak voordat ze seksueel bevredigd werden een niet-opwindend object (laarzen) zagen. Op den duur gingen de mannen de laarzen associëren met seks en werden ze al opgewonden als ze laarzen zagen. Daarna verschoof het effect naar schoenen in het algemeen. Deze methode heet conditionering. Inmiddels is deze theorie wat bijgeschaafd. Een geconditioneerde parafilie kan alleen ontstaan als de omgeving het parafiele gedrag niet corrigeert én als de parafilie een onlosmakelijk onderdeel wordt van de identiteit van de persoon.
Is parafilie normale seks?
Je cultuur en de tijdsgeest waarin je leeft, bepalen of jouw voorkeuren afwijkend zijn of niet. Vroeger werd alleen al het hebben van een fetisj abnormaal bevonden, maar dat is tegenwoordig niet meer zo. Ieder heeft zo zijn eigen voorkeur en de maatschappij waarin we leven bepaalt of we vinden dat die door de beugel kan. Als een persoonlijke seksuele voorkeur, hoe vreemd ze ook klinkt, veilig kan worden uitgeleefd, alleen of in gezelschap van een instemmende meerderjarige partner, wordt behandeling niet nodig gevonden. In de huidige versie van de DSM (DSM-5, link) staan parafiele stoornissen die alleen therapeutische aandacht behoeven als ze extreme vormen aannemen of de gezondheid in gevaar brengen. Ongeveer een kwart van de mannen heeft bijvoorbeeld een fetisj, bijvoorbeeld voor kousen, hoge hakken of leer, maar daarmee kom je dus niet automatisch in aanmerking voor de diagnose ‘fetisjistische stoornis’.
Het hebben van een parafilie of een fetisj komt vaak voor en staat op de doorlopende schaal van menselijk seksueel gedrag. Psychotherapie is gewoonlijk alleen bestemd voor mensen met seksuele voorkeuren die niet legitiem zijn, ongewenst plaatsvinden, schadelijk, indringend of excessief tijdrovend zijn, dan wel verband houden met significant innerlijk conflict of lijden. Pedofilie, voyeurisme, exhibitionisme en frottage (in het openbaar het eigen lichaam zonder toestemming tegen het lichaam van een ander wrijven) zijn zonder enige twijfel antisociaal. De meeste mensen zullen het erover eens zijn dat behandeling daarbij wenselijk is.
Gezonde variatie
Seksuele ontwikkeling is een lukraak gebeuren dat telkens door toevallige ervaringen en associaties wordt beïnvloed. Daarom volgen we allemaal een ander pad dat ons naar allerlei bestemmingen brengt. Dat kan variëren van een voorkeur voor een bepaald standje, een zwak voor strings of een voorliefde voor seksspeeltjes met bondage. Je hoeft maar een paar minuten rond te kijken op pornosites om vast te stellen dat de menselijke seksualiteit buitengewoon divers is. Het behoort allemaal tot de natuurlijke variatie. Dus zo lang het niet schadelijk is voor jezelf of je omgeving, kun je er maar het beste gewoon van genieten.
