Vandaag de dag zijn meer dan 200 miljoen meisjes en vrouwen ter wereld slachtoffer van meisjesbesnijdenis. Waar komt dit voor en waarom? Wat zijn de seksuele gevolgen?
Wat is meisjesbesnijdenis?
Meisjes- of vrouwenbesnijdenis, ook wel bekend als vrouwelijke genitale verminking (VGV), is een ingreep aan de uitwendige vrouwelijke geslachtsorganen zonder medische noodzaak. Een traditionele besnijder besnijdt meisjes, van voornamelijk tussen de 0 en 15 jaar, met een snijdend voorwerp en zonder verdoving.
Waar komt vrouwelijke genitale verminking voor en waarom?
VGV komt voornamelijk voor in Afrika en in het Midden-Oosten. Het gebeurt ook in sommige Aziatische landen en in Latijns-Amerika. Sociale normen, culturele gewoontes en het geloof worden hierbij als beweegredenen genoemd. Enkele voorbeelden hiervan zijn:
- Het vergroot de huwelijkskansen van het meisje;
- Het beschermt de maagdelijkheid van het meisje;
- Het geeft haar status in de gemeenschap;
- Een besneden vrouwelijk genitaal is mooi;
- Het is een teken van een goede opvoeding;
- Het is een religieus voorschrift;
- Het vergroot het seksueel genot voor de man.
In deze gemeenschappen is een onbesneden vrouw een schande voor haar familie, zij wordt uitgestoten en heeft minder kans op een huwelijk (Vloeberghs, 2010). Deze diepgewortelde ongelijkheid stamt van vóór het Christendom en de Islam (Nienhuis, 2008). Ook in Nederland worden we vanaf het begin van de jaren negentig geconfronteerd met het gebruik. Dit komt door de immigratie van vrouwen uit landen waar VGV gangbaar is. Hoewel het internationaal erkend wordt als ernstige vorm van kindermishandeling en huiselijk geweld, lopen tegen 2030 wereldwijd 68 miljoen meisjes risico slachtoffer te worden van VGV. In Europa zijn naar schatting 600.000 vrouwen slachtoffer geweest van VGV. Het Europees Parlement probeert nog altijd VGV wereldwijd uit te roeien. Zo toonde het Parlement zich bijvoorbeeld voorstander van gezamenlijke actie door het aannemen van wetgeving, resoluties en preventiemaatregelen in de zorg.
Variaties in vrouwenbesnijdenis
Welk deel van de geslachtsorganen wordt verminkt en de mate waarin verschilt per lokaal gebruik (WHO-guideline, 2016):
- Clitoridectomie (type 1): Gedeeltelijke of totale verwijdering van het zichtbare deel van de clitoris of alleen de huidplooi rond de clitoris.
- Excisie (type 2): Gedeeltelijke of totale verwijdering van het zichtbare deel van de clitoris en de binnenste vulvalippen, met of zonder verwijdering van de buitenste vulvalippen.
- Infibulatie (type 3): Vernauwen van de vaginale opening door het wegsnijden en aan elkaar hechten van de binnenste vulvalippen en/of de buitenste vulvalippen, met of zonder verwijdering van de clitoris. Vóór het huwelijk, de bevalling of bij (menstruatie)klachten, wordt deze vernauwing soms weer opengesneden en vervolgens weer opnieuw dicht gehecht.
- Andere handelingen (type 4): Bijvoorbeeld prikken, piercen, kerven, schrapen of wegbranden.
Verduidelijkende afbeeldingen vind je op seksueelgezond.nl.
Effect op de seksualiteit
Er bestaat een hoger risico op sterfgevallen na VGV bij pasgeborenen. Bovendien kunnen besneden vrouwen op latere leeftijd last hebben van pijn, bloedingen, moeilijk plassen, infecties, gecompliceerde bevallingen, maar ook onvruchtbaarheid, angst- en depressieve klachten (Vloeberghs et al., 2012; van Moorst et al., 2018). Op seksueel gebied hebben de vrouwen vaak last van pijn bij het vrijen, verminderd seksueel verlangen en opwinding, orgasmeproblemen en verminderd seksueel plezier (Alsibiani & Rouzi, 2010; Andersson et al., 2012; Berg & Denison, 2012; van Moorst et al., 2018). Een meer beperkte fysieke functie van of toegang tot de vagina kan wel degelijk een rol spelen bij deze seksuele klachten, maar dit is niet de enige oorzaak. Ook belangrijk om te weten is dat de clitoris nooit geheel verwijderd kan worden door VGV. De seksuele respons cyclus kan daardoor volledig doorlopen worden, in tegenstelling tot wat slachtoffers soms denken. Reconstructieve (clitoris)chirurgie na VGV met als enkel doel de seksualiteit te bevorderen wordt daarom dan ook niet aanbevolen.
Desondanks kan seksueel plezier na meisjesbesnijdenis dus wel een uitdaging zijn. Pijn bij het vrijen is bij hen, net zoals bij onbesneden vrouwen, vaak een gevolg van een gebrek aan opwinding. Een gebrek aan lubricatie en doorbloeding kan leiden tot pijn en scheurtjes. Doorgaan met vrijen met pijn kan daarnaast voor gespannen bekkenbodemspieren zorgen, wat ook pijn geeft bij penetratieseks. Zo ontstaat de vicieuze pijncirkel. De veelvoorkomende trauma- en bovengenoemde lichamelijke klachten na VGV spelen hierin ook mee.
Wat kan ik doen?
Bovengenoemde seksuele klachten kunnen verergeren wanneer er sprake is van weinig seksuele kennis, onbegrip van de partner, een gebrek aan empowerment van de vrouw binnen haar cultuur en/of traumaklachten door de VGV. Hierdoor gaan weinig vrouwen het gesprek aan met hun partner. Op dit gebied valt dan ook grote winst te behalen. De website “Zanzu: Mijn lichaam in woord en beeld” is een aanrader voor nieuwkomers in Europa. Ze is bedoeld om voorlichting te geven over Europese seksuele waarden, normen en voortplanting. De website noemt onder andere dat vrouwenbesnijdenis bij de wet verboden is in Europa. Vrouwen kunnen bovendien een verwijzing vragen naar een seksuoloog NVVS als zij de seksuele responscyclus (weer) willen leren doorlopen. Een traumatherapeut kan helpen bij traumaklachten na VGV.
Als je in contact bent met mensen uit risicogemeenschappen kun je het best de niet-veroordelende term ‘meisjesbesnijdenis’ gebruiken. Zo kun je beter een vertrouwensrelatie opbouwen en eventueel passende hulp inschakelen. Via stichting Pharos kun je tips vinden wanneer je vermoedt dat een meisje slachtoffer is van besnijdenis. Professionals dienen daarnaast een meldcode te doorlopen en bij vermoedens van VGV Veilig Thuis in te schakelen. Voor verwijzing naar ervaren hulpverleners kan tot slot eveneens contact worden opgenomen met Pharos.
Bij het schrijven van dit artikel is o.a. de NVOG-leidraad ‘Medische zorg voor vrouwen en meisjes met vrouwelijke genitale verminking’ geraadpleegd.